مقدمه

تقریباً همه انسان ها 32 دندان دارند، اما برخی به دلیل ژنتیک، بیماری یا آسیب، بخشی از دندانهای خود را از دست میدهند. اختلالاتی مانند آژنزی دندانی باعث عدم رشد یک یا چند دندان میشوند و حدود 1٪ جمعیت جهان را درگیر می کنند. فقدان شش دندان یا بیشتر، با عنوان الیگودونشیا شناخته شده و توانایی غذا خوردن، تکلم و بلع را تحت تأثیر قرار میدهد.

آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO) نشان میدهد که 7٪ افراد بالای 20 سال، دندان طبیعی خود را به طور کامل از دست داده اند و این رقم در افراد بالای 60 سال به 23٪ میرسد. در بریتانیا نیز حدود 5٪ بزرگسالان بالای 16 سال فاقد دندان طبیعی هستند.

در حال حاضر هیچ روش عمومی برای رویش طبیعی دندان های از دست رفته وجود ندارد و جایگزین ها مانند ایمپلنت، بریج دندانی و دندان مصنوعی تنها راهکارهای رایج هستند.

تاریخچه جایگزینی دندان

در گذشته، دندان مصنوعی و ایمپلنت های تیتانیومی تنها گزینه های موجود برای جایگزینی دندان های از دست رفته بودند. این روش ها، گرچه جایگزین دائمی و ثابت فراهم میکنند، اما فاقد قابلیت رشد طبیعی دندان هستند و ممکن است بافت های دهان را به طور کامل هماهنگ نکنند.

مطالعات روی حیوانات الهام بخش تحقیقات مدرن شده اند. تمساح ها قادر به رویش مجدد دندان های خود بیش از 50 بار هستند. همچنین برخی کوسه ها توانایی مشابهی دارند و در طول عمر خود بیش از 30 هزار دندان میسازند. بررسی مکانیزم مولکولی این جانوران، مسیر جدیدی برای تولید دندان های دائمی در انسان فراهم کرده است.

داروی RNA و مولکول USAG-1

در ژوئیه 2023، محققان بیمارستان Kitano ژاپن دارویی مبتنی بر RNA معرفی کردند که با مهار مولکول USAG-1، پروتئین های بازدارنده رشد استخوان را کنترل میکند.

سرپرست پروژه، دکتر کاتسو تاکاهاشی، توضیح داد که انسانها در گذشته توانایی رشد یک سری دندان سوم را داشته اند. این دارو با فعال کردن «بذور دندان» باقیمانده، امکان رویش مجدد دندان ها را فراهم می کند. اما باید خطر تحریک غیرمنتظره رشد بافت های استخوانی را در نظر گرفت و این از اصلی ترین چالش های این روش است.

این دارو میتواند نقطه عطفی در بازسازی دندان های دائمی باشد و جایگزین روش های مصنوعی شود.

آزمایشات بالینی این روش از سپتامبر 2024 آغاز و تا آگوست 2025 ادامه دارد.

سلول های بنیادی و بازسازی دندان

استفاده از سلول های بنیادی یکی از پیشرفته ترین روش ها برای رشد دوباره دندان است. پژوهشها نشان داده اند که این سلولها می توانند
• استخوان های اطراف دندان را بازسازی کنند
• بافت نرم دهان را ترمیم کنند
• به بازسازی کامل دندان های از دست رفته کمک کنند

محققان دانشگاه کلمبیا توانسته اند با استفاده از سلول های بنیادی، دندان های آزمایشی را بازسازی کنند. دندان جدید با بافت لثه ادغام شده و همانند دندان طبیعی رشد میکند.

این روش با مشکل هزینه ی بسیار بالا، شرایط آزمایشگاهی ویژه و خطر رشد ناهماهنگ روبروست و در حال حاضر امکان جهانی شدن را ندارد.

مهندسی بافت دندان

در فوریه 2025، پژوهشگران دانشگاه Tufts دندانهای جایگزین را از ترکیب سلول های انسانی و خوکی تولید کردند. این سلول ها در یک چارچوب (اسکافولد) قرار گرفتند و پس از کاشت در فک خوک کوچک، دندانهایی با ساختار طبیعی و مقاوم شکل گرفتند.

دکتر پاملا یلیک بیان کرد که هدف، تولید دندان های طبیعی و مقاوم است که بتوانند جایگزین دندان های مصنوعی شوند. این دندان ها مقاومت بیشتری در برابر فشار جویدن دارند و با بافت بدن سازگارتر هستند.

ترکیب سلول های جانوری و انسانی میتواند مشکلات ایمنی به همراه داشته باشد و یا چالش های اخلاقی پیش رو داشته باشد.

دندانهای کشت شده در آزمایشگاه

پژوهشگران King’s College لندن در آوریل 2025 موفق به ایجاد محیطی مناسب برای رشد دندان در آزمایشگاه شدند. این محیط اجازه میدهد سلول ها به صورت طبیعی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و فرآیند تمایز سلولی به سلول دندان شبیه سازی شود.

دندان های کشت شده، مستحکم، بادوام و زیست سازگار هستند و میتوانند جایگزین پرکردگی ها و ایمپلنت های مصنوعی شوند. این روش نوید آینده ای را می دهد که دندان های طبیعی بدون مواد مصنوعی بازسازی شوند.

این روش نیز به سرمایه گذاری بسیار بالا نیاز دارد و انتقال دندان به دهان از چالش های اصلی آن است.

بازسازی مینای دندان

بازسازی مینای آسیب دیده با مواد معدنی نیز یکی از روشهای نوین است. پژوهشگران در سال 2019 ژلی تولید کردند که با ترکیب یون های کلسیم و فسفات، در عرض 48 ساعت، لایه های جدید از مینای دندان به ضخامت سه میکرومتر ایجاد می کند.

این روش کم هزینه و مقیاس پذیر است و میتواند مینای دندان را به صورت دائمی ترمیم کند.

همانطور که مشخص است، این روش صرفا توانایی بازسازی سطح دندان را دارد و دندان کامل نمی سازد اما به عنوان جایگزین کم هزینه برای پر کردن دندان میتواند به کار برود.

طب سنتی و گیاهان

در طب سنتی، گیاهانی مانند هندوانه ابوجهل برای ترمیم و رویش دندان معرفی شده اند. این میوه تلخ و کوچک دارای خواص آنتی باکتریال است و با کاهش میکروب های دهان، روند ترمیم و رشد دندان را تسهیل میکند.

اگرچه اثربخشی علمی این روش محدود است، اما به عنوان مکملی برای سلامت دهان و پیشگیری از آسیبهای دندانی کاربرد دارد.

چشم انداز آینده

با پیشرفت های علمی در زمینه:
• داروهای RNA
• سلولهای بنیادی
• بیوانجینری
• دندان های آزمایشگاهی

احتمال رویش مجدد دندان های طبیعی و دائمی درآینده نزدیک بسیار واقعی است.

ترکیب تحقیقات علمی با روش های سنتی و گیاهی میتواند سلامت دهان را ارتقا دهد و در کنار روش های نوین قرار بگیرد.

رشد دوباره دندان دیگر یک آرزو نیست؛ با پیشرفت علوم زیستی و دندان پزشکی، آینده ای ممکن است که در آن افراد بدون نیاز به ایمپلنت ها، دندان های طبیعی خود را بازسازی کنند.